1915 թուականի իրադարձութիւններուն շուրջ Հայաստանին ու հայկական սփիւռքին դիրքորոշումը հիմնական խոչընդոտն է Հայաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ դիւանագիտական յարաբերութիւններու կարգաւորման ճանապարհին, յայտնած է Թուրքիոյ պաշտպանութեան նախարարը:
Հուլուսի Աքարը այս թեմայով ծաւալուն դասախօսութիւն կարդացած է Անգարայի Պիլիմ համալսարանին մէջ, ուր այս օրերուն խորհրդաժողով տեղի կ’ունենայ` 1915 թուականի հայկական իրադարձութիւններուն մասին ուղեցոյց մշակելու համար:
«Հայկական հարցը կտրուած է պատմական իրողութիւններէն եւ օգտագործուած է որպէս քաղաքական գործիք աւելի քան մէկ դար` յայտնուելով փակուղիի մէջ: Հայերի միակողմանի քարոզչութեամբ գծուած է Օսմանեան կայսրութեան բացասական պատկերը, մինչդեռ հայերուն կողմէ թուրքերու կոտորածները մնացած են անտեսուած», յայտնած է Աքար:
Ան յիշեցուցած է, որ իր դոկտորական թեզը պաշտպանած է այս թեմայով, Աթաթուրքի անուան ժամանակից պատմութեան համալսարանին մէջ հետազօտած է ամերիկացի զօրավար Հարպորտի առաքելութիւնը, որ Փարիզի հաշտութեան համագումարին որոշմամբ Ամերիկայէն Հայաստան ու Մերձաւոր Արեւելք ուղարկուած էր Առաջին Համաշխարհային պատերազմէն յետոյ:
«Իմ ուսումնասիրութիւններա կը փաստեն, որ հայկական պնդումները ապացուցող որեւէ փաստ չկայ», յայտնած է Աքար ու մօտ քսան վայրկեան շարունակուած ելոյթին մէջ կրկնած է պաշտօնական Անգարայի դիրքորոշումը: Այն է` Ցեղասպանութիւնը մտացածին է, այդ մասին պնդումները` հրահրուած. «Օսմանեան կայսրութեան տարածքին գործող արեւմտեան առաքելութիւնները համագործակցած են ծայրայեղ ազգայնական հայկական խմբաւորումներու հետ, զանոնք դրդել անկախութեան եւ օգտագործել որպէս գործիք` իրենց նպատակներուն հասնելու համար: Հայերը սկիզբը այդ գաղափարներուն չէին աջակցեր, զանոնք Օսմանեան կայսրութեան մէջ «միլլեթ-ի-սատիքա» կը կոչէին` չէզոք ժողովուրդ: Բայց գերտերութիւնները` Միացեալ Նահանգները, Անգլիան, Ֆրանսան ու Ռուսիան, սադրելով հայերը, կը ձգտէին հասնելու իրենց նպատակներուն, ինչ որ ալ ի վերջոյ յանգեցուց հայկական հարցին»:
Աքար կրկնած է պատմական արխիւները բանալու առաջարկը, որ Թուրքիոյ նախագահը ներկայացուցած էր Հայաստանի թէ՛ նախորդ, թէ՛ ներկայ իշխանութիւններուն: Չորս տարի առաջ` հայաստանեան յեղափոխութենէն յետոյ, Ապրիլ 24-ին Էրտողան յայտարարած էր, որ Թուրքիոյ արխիւները բաց են, եւ իրենք թաքցնելու ոչինչ ունին, մինչդեռ «հայկական հարցը շահարկող ոչ մէկ խումբ եւ պետութիւն իր պնդումները չէ կրցած ապացուցել»:
«Այսպէս կոչուած Հայոց Ցեղասպանութեան մասին յայտարարութիւններով լարուածութիւն ստեղծողներէն ոեւէ մէկուն ճշմարտութիւնը չի հետաքրքրեր», ըսած էր Թուրքիոյ նախագահը` Հայաստանին, ինչպէս նաեւ երրորդ երկիրներուն կոչ ընելով բանալու իրենց արխիւները պատմաբաններու ուսումնասիրութեան համար:
Նոյնը նաեւ պաշտպանութեան նախարարը կրկնած է. «Իւրաքանչիւր ոք պէտք է գիտնայ` պատմութիւնը չի կրնար խմբագրուիլ այսօրինակ քաղաքական յայտարարութիւններով, եւ անոնք, որ այդպիսի դիրքորոշում կ’որդեգրեն, պէտք է ամչնան նայելու աշխարհին ու սեփական պատմութեան: Մենք` թուրքերս, բացած ենք մեր արխիւները եւ պատրաստ ենք պատմաբաններու անաչառ յանձնաժողով ստեղծելու: Մեր նախագահը ընդգծած է այդ ամէն առիթով ու ամէն տեղ: Մենք կը վերահաստատենք մեր կոչը այս թեմայով: Հայաստանն ալ Թուրքիոյ նման պէտք է բանայ իր արխիւները պատմաբաններուն առջեւ: Մենք այս մասին բազմիցս ըսած ենք, բայց որեւէ արձագանգ այս առաջարկին դեռ չենք ստացած»:
Թուրքիոյ պաշտպանութեան նախարարը միաժամանակ պնդած է, որ անթոյլատրելի է պատմութենէն թշնամանք քաղել ու խորացնել հակասութիւնները. «Չնայած կատարուածին` Թուրքիան կը շարունակէ հաւատալ, որ հայերն ու թուրքերը, որ դարերով ապրած են հաշտութեան ու համակեցութեան մէջ, կրնան յարաբերութիւններ հաստատել բարեկամութեան ու համագործակցութեան շրջանակներուն մէջ»:
Խօսելով Հայաստանի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատելու հնարաւորութենէն` Աքար անմիջապէս անդրադարձած է թուրք֊ատրպէյճանական յարաբերութիւններուն, յիշատակած է Խոճալուն ու կրկին ընդգծած է, որ Անգարան եղբայրական Պաքուին երբեք միայնակ պիտի չթողէ:
