Աշխարհի ուշադրութիւնը կը շարունակէ սեւեռուած մնալ Ուքրանիոյ իրադարձութիւններուն վրայ: Ռուսական բանակը, թէեւ դանդաղ, կը շարունակէ արձանագրել յառաջխաղացք, սակայն տակաւին շատ հեռու է հասնելու իր հիմնական նպատակներուն: Ամերիկեան վարչակազմը, որ պատերազմի առաջին օրերուն կը նախատեսէր Քիեւի մօտակայ անկումը, այժմ փոխած է իր լեզուն եւ կը խօսի վերջնական արդիւնքով Ռուսիոյ պարտութեան մասին:
Արեւմուտքը կը փորձէ արգիլել ինքնիշխան երկրի մը գրաւումը միջուկային զէնքի մեծ պաշարներ ունեցող պետութեան մը կողմէ եւ հսկայ քանակութեամբ զինամթերք կը փութացնէ ուքրանական բանակին, որու շնորհիւ ան երկու շաբաթէ ի վեր կը կարողանայ դիմադրել աւելի լաւ զինուած ռուսական զօրքերուն:
Ուքրանիոյ ցուցաբերուող լայն զօրակցութիւնը եւ միջազգային լրատուամիջոցներու կեդրոնացումը պատերազմին մարդկային ողբերգութիւններուն վրայ՝ հայութեան մօտ տարակուսանք կը յառաջացնէ, թէ ինչո՞ւ աշխարհը լուռ էր, երբ Ատրպէյճան Թուրքիոյ օժանդակութեամμ պատերազմ շղթայազերծեց Արցախի Հանրապետութեան դէմ՝ խլելով հազարաւոր զոհեր, պատճառելով աւերածութիւն ու տեղահանութիւն:
Կրկնակի չափանիշերու կիրառումը նորութիւն չէ մեծ պետութիւններուն կողմէ, որոնք միշտ ալ կը շարժին իրենց քաղաքական ու տնտեսական շահերէն մղուած: Հարաւային Կովկասը Արեւմուտքին համար մեծ հետաքրքրութիւն չէր ներկայացներ ու զայն կը նկատէր ռուսական գօտի: Միւս կողմէ, Ռուսիոյ շահերը որոշ չափով կը համընկնէին Ատրպէյճանի եւ Թուրքիոյ շահերուն հետ, որուն զոհ գացին Արցախն ու Հայաստանը:
Կայ նաեւ կարեւոր հանգամանք մը եւս: Որքան ալ մեզի համար հաճելի չէ ընդունիլ, սակայն Պաքու յաջողած էր համոզել ազդեցիկ երկիրները, որ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջի եօթը շրջանները Հայաստանի կողմէ գրաւուած տարածքներ էին, որոնք պէտք է վերադարձուէին Ատրպէյճանի: Ռուսիոյ, Միացեալ Նահանգներու եւ Ֆրանսայի նախագահութեամբ գործող Մինսքի Խումբի խաղաղ կարգաւորման բոլոր առաջարկներուն մէջ դրուած էր այդ եօթը շրջաններու վերադարձի նախապայմանը։ Հայաստանի իրարայաջորդ կառավարութիւնները եւս ընդունած էին այդ սկզբունքը, սակայն համարձակութիւնը չունէին այդ ուղղութեամբ գործնական քայլերու դիմելու: Միակը, որ պատրաստ էր խաղաղութեան դիմաց վերադարձնելու որոշ տարածքներ՝ առաջին նախագահ Լեւոն Տէր Պետրոսեանն էր, զոր ծանօթ ուժեր ստիպեցին հրաժարելու իր պաշտօնէն: Անոնք իշխանութեան գալով՝ փորձեցին վարել ժամանակ շահելու քաղաքականութիւն՝ խորհելով, որ «ոչ-պատերազմ, ոչ-խաղաղութիւն» իրավիճակը կրնան երկարաձգել յաւիտեան: Այս ռազմավարութիւնը կարելի կ’ըլլար յաջողութեամբ պսակել եւ Ատրպէյճանը մղել համակերպելու ստեղծուած կացութեան հետ, եթէ Հայաստան կարենար բանակի սպառազինութեան գծով առաւելութիւն կամ առնուազն հաւասարակշռութիւն պահպանել Ատրպէյճանի հետ:
44-օրեայ պատերազմին ընթացքը եւ արդիւնքը եկան բացայայտելու, որ նախկին քսանամեայ իշխանութեան օրօք հայկական բանակին արդիականացումը եղած է խիստ թերի: Այդ տարիներուն Ատրպէյճան իր բանակին վրայ ծախսած է ութ անգամ աւելի, քան հայկական կողմը: Որքան ալ ըսուի, թէ Ատրպէյճան քարիւղ արտադրող երկիր էր եւ ունէր աւելի մեծ հնարաւորութիւններ, սակայն պէտք է ընդունինք նաեւ, որ Հայաստան կրնար աւելին ընել իր զինուած ուժերուն հզօրացման համար: Եթէ երկրէն ներս կաշառակերութիւնն ու փտածութիւնը համատարած բնոյթ չունենային ու պետական գումարներ մսխուած չըլլային անհատական հարստութիւն դիզելու համար, հայոց բանակը անկասկած պիտի գտնուէր աւելի լաւ վիճակի մէջ ու զսպել կարենար թշնամիին նկրտումները:
Ուքրանիոյ շուրջ ծաւալուող իրադարձութիւնները պէտք է մղեն մեզ ըլլալու շատ աւելի իրատես ու շրջահայեաց: Հայաստան՝ իր պաշտպանութեան համար չի կրնար ապաւինիլ այլ պետութիւններու եւ պէտք է կարենայ տարածաշրջանի միւս երկիրներուն հետ հաստատել բնականոն յարաբերութիւններ՝ առանց զիջելու իր ազգային շահերէն, զուգահեռաբար արդիականացնելով իր բանակը ու հզօրացնելով անոր կարողութիւնները:
Այդ ուղղութեամբ է, որ կը գործէ ներկայ կառավարութիւնը:
Գ. ԽՈՏԱՆԵԱՆ
«ՄԱՍԻՍ»
