Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան Յունուար 18-ին այցելած է Արդարադատութեան նախարարութիւն՝ գերատեսչութեան 2023 թուականի գործունէութեան հաշուետուութիւնը քննարկելու նպատակով:
Մինչ քննարկումը՝ վարչապետը կատարած է երկու շեշտադրում: «Առաջինը՝ Արդարադատութեան նախարարութիւնը ներգրաւուած է սահմանազատման յանձնաժողովի աշխատանքներում: Ուզում եմ սահմանազատման գործընթացի ռազմավարական նշանակութիւնը ընդգծել, որովհետեւ այստեղ, ի հարկէ, կան շատ լուրջ ե՛ւ քաղաքական, ե՛ւ ընկերա-հոգեբանական, ե՛ւ անվտանգային հարցեր: Հասկանալիօրէն եւ ակնյայտօրէն մենք ապրում ենք մի աշխարհում, որը շատ մեծ արագութեամբ եւ անկանխատեսելի ուղղութիւններով փոխւում է, եւ շատ կարեւոր է, ի վերջոյ, պատասխանել հետեւեալ հարցին՝ իսկ որ՞ն է Հայաստանի Հանրապետութեան անվտանգութեան ապահովման մեր տեսլականը եւ բանաձեւը: Մենք այս հարցի շուրջ բազմիցս ենք քննարկումներ ունեցել ամենատարբեր ձեւաչափերով, եւ իմ եզրակացութիւնն այն է, որ Հայաստանի Հանրապետութեան անվտանգութիւնն ապահովելու անկիւնաքարը օրինականութիւնն է: Ի՞նչ է սա նշանակում: Սա նշանակում է, որ մենք պէտք է ձեւակերպենք խնդիրը շատ յստակ, ի հարկէ խնդիրը կամ ձեւակերպումը շատ ակնյայտ է, բայց մենք պէտք է սա չզլանանք վերաարձանագրել, իսկ արձանագրումը հետեւեալն է, որ մենք խնդիր ենք դնում, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնն իր միջազգայնօրէն ճանաչուած տարածքում կայանայ, զարգանայ՝ որպէս իրաւական, ժողովրդավարական պետութիւն: Եւ սա պէտք է լինի մեր երկրի ապագայի ռազմավարական ընկալումը՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը որպէս ինքնիշխան, իրաւական, ժողովրդավարական պետութիւն, եւ ընկերային պետութիւն: Ի հարկէ այս թուարկումը կարելի է շարունակել, բայց ես խօսում եմ այս պահին առաջնային ուղղութիւնների մասին:
«Հարց է ծագում, իսկ ո՞րն է Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքը: Իրականում ես նորից ուզում եմ ընդգծել, որ մենք այս հարցին ոչ թէ պէտք է պատասխան գտնենք, այլ պէտք է ուղղակի դարակներից հանենք եւ սեղանին դնենք գոյութիւն ունեցող պատասխանը: Ես հիմա կը դժուարանամ ասել քանի տարի, բայց շատ վաղուցվանից Հայաստանի Հանրապետութեան ինքնիշխան տարածքի չափն արձանագրւում է Հայաստանի Հանրապետութեան հողային հաշուեկշռով: Այսինքն՝ Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութիւնը ժամանակ առ ժամանակ ընդունում է Հայաստանի Հանրապետութեան հողային հաշուեկշիռը: Դա տեղի է ունեցել 2018թ. առաջ, դա տեղի է ունեցել 2018թ. յետոյ եւ մենք, ի վերջոյ, այս արձանագրումը պէտք է անենք եւ մեր օրինականութիւնը, օրինական հարցադրումներն, ակնկալիքները եւ շեշտադրումները պէտք է անենք՝ յենուելով այս հենքի եւ տրամաբանութեան վրայ: Ընդ որում, ես մեր գործողութիւնների եւ դիրքաւորումների օրինականութիւնը հայեցակարգային մակարդակով կապում եմ եւ պայմանաւորում եմ «հայրենիքը պետութիւնն է» հայեցակարգի տրամաբանութեան շրջանակներում:
«Բայց ինչո՞ւ եմ սա ասում այսօր, հիմա՝ Արդարադատութեան նախարարութիւնում, որովհետեւ ասուածը նշանակում է, որ արտաքին անվտանգութեան ապահովման գործում մեր իրաւաբանական հանրութեան դերը գնալով մեծանալու է: Սա շատ կարեւոր շեշտադրում է, կարծում եմ՝ ակնյայտ բան է, բայց կան ակնյայտ բաներ, որ բոլորս, կամ գուցէ գոնէ ես, կամ շատ գործընկերներ, ամէնօրեայ շեշտադրման տիրոյթում չեն ունենում, որովհետեւ տեսէք՝ մենք անվտանգութիւն ասելով սովորաբար հասկանում ենք բանակ, Զինուած ուժեր, հասկանում ենք դիւանագիտութիւն: Երկուսն էլ ճիշդ են, այսինքն այստեղ խնդիր չկայ, բայց մոռանում ենք անվտանգութեան ապահովման համար հէնց օրինականութիւնը, որի ապահովման գործառոյթն առաջին հերթին մեր իրաւաբանական հանրութեանն է: Եւ ես այս շեշտադրումը ուզում եմ անել Արդարադատութեան նախարարի, Ազգային Ժողովի Պետաիրաւական հարցերի մշտական յանձնաժողովի նախագահի ներկայութեամբ, ի հարկէ նաեւ ուզում եմ ընդգծել Սահմանադրական դատարանի դերն այս գործընթացում, ընդհանրապէս՝ դատական համակարգի դերը: Ուզում եմ, որ մենք հէնց այսպիսի աշխատանքի տրամադրուենք, որն, իմ կարծիքով, այս շրջափուլում անվտանգութեան ապահովման արդիւնաւէտութիւնն էականօրէն աւելացնելու է:
«Բայց նորից եմ ասում, օրինականութեան ենթավերնագիրը մենք պէտք է դնենք «Հայրենիքը պետութիւնն է» հայեցակարգի ներքոյ, որովհետեւ երբեմն տարբեր դիտանկիւններից օրինականութիւնը կարող է շատ լայն շրջանակ ստանալ: Իսկ դրա դէպքում, շրջանակ ասելով՝ ես նկատի ունեմ Հայաստանի Հանրապետութեան ինքնիշխան, միջազգայնօրէն ճանաչուած տարածքը եւ սահմանները»:
Անդրադառնալով յաջորդ շեշտադրման՝ վարչապետ Փաշինեան նշած է. «Աշխարհը փոխւում է, եւ անխուսափելիօրէն փոխուելու է նաեւ մեր տարածաշրջանը, փոխուելու է նաեւ եւ փոխւում է նաեւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը: Այս փոփոխութեանը կարելի է ամենատարբեր կերպ վերաբերել: Բայց՝ անկախ նրանից, թէ եղափոխութեան ինչպէս կը վերաբերենք, այն տեղի է ունենում: Հետեւաբար՝ մեր դիրքորոշումը եւ մօտեցումը պէտք է լինի ոչ թէ այն, որ այդ եղափոխութիւնը կանգնեցնենք, սա ինքնին անտրամաբանական է, որովհետեւ եղափոխութիւնը կանգնեցնելով՝ մենք անկումի ենք հասնելու, այլ կառավարենք Հայաստանի Հանրապետութեան պետական շահերին համապատասխան:
«Այս առումով, Արդարադատութեան նախարարի հետ աշխատանքային մէկ-երկու քննարկման ժամանակ ես արձանագրել եմ, որ իմ ու նաեւ մի շարք գործընկերների կարծիքով, եւ այս միտքը ես բարձրաձայնում եմ, որպէսզի այն աւելի լայն քննարկման առարկայ դառնայ, Հայաստանի Հանրապետութիւնը կարիք ունի նոր Սահմանադրութեան, ոչ թէ Սահմանադրական փոփոխութիւնների, այլ նոր Սահմանադրութեան: Ընդ որում, ես ուզում եմ յատուկ ընդգծել, որ սովորաբար այս թեմաների մասին խօսելիս առաջին կեդրոնացումը հետեւեալն է՝ այս ին՞չ կառավարման համակարգ ենք ուզում փոխել եւ ու՞մ համար:
«Ուզում եմ ընդգծել, որ այդ հարցում իմ հրապարակային արտայայտած դիրքորոշումը որեւէ փոփոխութիւն չի կրել: Ես համոզուած եմ եւ ժամանակը՝ ի հարկէ, որոշ կասկածների փուլով, բայց ի վերջոյ ապացուցեց, որ ինձ համար գոնէ եւ մի շարք գործընկերների համար Հայաստանի կառավարման խորհրդարանական ձեւը՝ հաշուի առնելով ժողովրդավարական մեր ձգտումները եւ ռազմավարութիւնները, ամենայարմարն է Հայաստանի Հանրապետութեան համար: Ընդ որում, ես հիմա աւելի եմ համոզուել, որ եթէ 2020 թուականի յետպատերազմեան շրջանում մենք կառավարման հէնց խորհրդարանական ձեւ չունենայինք, մեր պետականութեան հետ կարող էր տեղի ունենալ այն, ինչ գուցէ շատերն ուզում էին, որ տեղի ունենայ: Խօսքը սրա մասին չէ: Ես ուզում եմ հէնց այս գլխից ասենք, որ կառավարման, օրինակ, ընթացիկ ձեւում քաղաքական առումով շատ բան փոխելու չկայ: Դա մի փոքր մասնագիտական ոլորտի հարց է, օրինակ՝ դատաիրաւական համակարգում ինչ է պէտք փոխել: Նկատի ունեմ, քաղաքական առումով իմ խնդիրն ուրիշ է:
«Առաջինը, որ ես կարծում եմ, որ այնուամենայնիւ, մենք ինչքան էլ այդ խնդիրը փորձենք այլ ձեւերով լուծել, Հայաստանի Հանրապետութիւնն, ի վերջոյ, պէտք է ունենայ Սահմանադրութիւն, որը կասկածի տեղիք չտուող քուէարկութեան արդիւնքներով ընդունուել է Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդի կողմից: Սա էլ է օրինականութեան հետ կապուած, ի միջի այլոց, կարեւոր շեշտադրում: Երկրորդը՝ մենք պէտք է ունենանք Սահմանադրութիւն, որը Հայաստանի Հանրապետութիւնն աւելի մրցունակ եւ աւելի կենսունակ է դարձնում աշխարհաքաղաքական եւ տարածաշրջանային նոր պայմաններում:
«Քանի որ երկու հարցում էլ Արդարադատութեան նախարարութիւնն, ըստ էութեան, շատ առանցքային դերակատարում ունի, ես ցանկացայ սա ընդգծել, որպէսզի մենք յառաջիկայում տրամադրուենք այսպիսի աշխատանքի: Նաեւ այս ուղերձը յղենք մեր իրաւաբանական հանրութեանը, որ իրաւաբանական հանրութեան գործունէութիւնը Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին անվտանգութիւնն ապահովելու տեսակէտից յառաջիկայում ակնյայտօրէն մեծանալու է: Ընդ որում, ես այդ մօտեցման արդիւնաւէտութեանը հաւատում եմ եւ տեսնում եմ նաեւ ու համոզուած եմ, որ արհեստավարժ մօտեցման պարագայում, իսկապէս, իրաւաբանական աշխատանքն այդ դիրքորոշումների օրինականութիւնը, մեր նոյնիսկ քաղաքական որոշումների օրինականութիւնն ապահովելու առումով կարող է բաւականին մեծ ազդեցութիւններ եւ արդիւնքներ ունենալ», նշած է վարչապետը:
Արդարադատութեան նախարար Գրիգոր Մինասեանը եւ նախարարի տեղակալները ներկայացուցած են իրենց համակարգման ոլորտներուն մէջ իրականացուած աշխատանքները: Զեկուցուած է, որ նախարարութեան պիւտճէի կատարողականը կազմած է 99.4%:
Նախարարութեան կողմէ իրականացուած է Ներքին գործերու նախարարութեան ստեղծման եւ 2023թ. Յունուար 1-էն գործարկման ամբողջ գործընթացը:
Վարչապետին ներկայացուած են դատական համակարգի բարեփոխումները: 2023թ. Յունիս 15-էն կը գործէ Վերաքննիչ հակափտածութեան նոր դատարանը` ապահովելով հակափտածութեան գործերու եռաստիճան մասնագիտացուած քննութիւնը: Աւելի քան 250 դատաւորի աշխատավարձ էապէս բարձրացած է: Առաջին ատեանի դատարաններուն մէջ` 60%-ով, վերաքննիչ դատարաններուն մէջ` 55%-ով:
Ներդրուած է դատաւորներու ընտրութեան նոր յատուկ կարգ, որով դատաւորներու թեկնածուները բարդ քննութիւն յանձնելով կարճ ժամանակի մէջ կը նշանակուին որպէս դատաւոր։ Արդիւնքով՝ այժմ գրեթէ ամբողջութեամբ համալրուած է դատական համակարգը: Երեւանի մէջ ձեւաւորուած են առաջին ատեանի քրէական եւ քաղաքացիական դատարանները:
Ներկայացուած է դատաւորներու նկատմամբ յարուցուած կարգապահական վարոյթներու ցուցանիշը, ըստ որուն՝ հաշուետու ժամանակահատուածի մէջ յարուցուած է 31 կարգապահական վարոյթ: Վերջին մէկ տարուան մէջ դադրած է 33 դատաւորի լիազօրութիւն, որմէ 10-ը՝ կարգապահական վարոյթներու հիման վրայ:
Բարելաւած են դատարաններու շէնքային պայմանները, մասնաւորապէս՝ հիմնանորոգուած է Հակափտածութեան վերաքննիչ դատարանին շէնքը, վերանորոգուած է ԲԴԽ խորհրդակցական սենեակը, Հակափտածութեան առաջին ատեանի դատարանը տեղակայուած է Թբիլիսեան 3/9 հասցէով նոր հիմնանորոգուած տարածքին: Զեկուցուած է, որ նախորդ տարուան մէջ ընդունուած է Հակափտածութեան 2023-2026թթ․ ռազմավարութիւնը: Ոլորտին մէջ շարք մը բարեփոխումներ իրականացուած են. Հակափտածութեան դատարանի բոլոր դատաւորները անցած են վերապատրաստում, առաջին ընթերցմամբ ընդունուած են դատաւորներու, դատախազներու, քննիչներու բարեվարքութեան ընթացիկ ուսումնասիրութեան նոր կառուցակարգերը: Մշակուած են կուսակցութիւններու ֆինանսական գործունէութեան թափանցիկութեան եւ ԿԿՀ կողմէ վերահսկողութեան կառուցակարգերու լաւարկման նախագիծերը: Մշակուած են պետական եւ համայնքային պաշտօնեաներու վարքագիծի նոր կանոններ:
Կատարելագործուած է ազդարարման համակարգն ու մեկնարկած է իրազեկման համապետական արշաւ: Իրականացուած է բոլոր պետական մարմիններու բարեվարքութեան հարցերով կազմակերպիչներու կարողութիւններու զարգացում: Օրէնքով յստակ սահմանուած են պաշտօնէական պարտականութիւններու հետ կապուած նուէրներ ընդունելու արգելքը, «նուէր» հասկացութիւնը, առաջին ընթերցմամբ ընդունուած օրէնքով կը սահմանուին պետական սեփականութիւն դարձող գոյքի տնօրինման եղանակները, զանոնք տնօրինող մարմինները:
Զեկուցուած է, որ մշակուած է անյայտ կորսուածներու եւ գերիներու վերաբերեալ օրէնքի հայեցակարգը: ԱՆ նախաձեռնութեամբ վաւերացուած է 13-րդ լրացուցիչ արձանագրութիւնը՝ բոլոր պարագաներուն մահապատիժի վերացման մասին։ Ներկայացուած են Հարկադիր կատարման ոլորտի բարեփոխումները. ԱԺ ներկայացուած է 25 տարի առաջ ընդունուած ԴԱՀԿ մասին օրէնքի փոխարէն միջազգային չափանիշերուն համապատասխան նոր օրէնքի նախագիծը:
Զեկուցուած է, որ գերմանական ձեւաչափով նոր քրէակատարողական հիմնարկի կառուցման փաթեթը փոխանցուած է Քաղաքաշինութեան կոմիտէ, առկայ է մրցոյթին յաղթող կազմակերպութիւն, որ մինչեւ 2024թ. Նոյեմբեր պիտի ներկայացնէ նախագծանախահաշուային փաստաթուղթերը: Ներկայիս կ’իրականացուի հողաշերտի փորձաքննութիւն տեղանքին մէջ կառուցապատման նպատակայարմարութիւնը պարզելու համար: Շահագործման յանձնուած է «Արմավիր» ՔԿ հիմնարկի օդափոխութեան, համակցուած ջեռուցման եւ օդորակման համակարգը։ Ընթացիկ վերանորոգումներ իրականացուած են տարբեր ՔԿՀ-ներու մէջ: «Արմավիր» ՔԿՀ-ին մէջ առաջին անգամ ներդրուած է տեսազանգի միջոցով հանրային պաշտպան-վստահորդ հաղորդակցութեան ծրագիրը: Պրոբացիայի ծառայութեան կողմէ իրականացուող տնային կալանք եւ վարչական հսկողութիւն խափանման միջոցները պատշաճ իրականացնելու համար ձեռք բերուած է 660 ելեկտրոնային հսկողութեան սարք:
ներկայացուած է Իրաւական օրէնքներու փորձաքննութեան գործակալութեան կողմէ իրականացուած գործունէութիւնը, որուն արդիւնքով փորձագիտական եզրակացութիւն տրուած է 5002 իրաւական օրէնքներու նախագիծերու վերաբերեալ (2022թ. համեմատութեամբ գրանցուած է 15% աճ):
Արդարադատութեան նախարարութիւնը մեկնարկած է լայնածաւալ թուայնացման գործընթաց, որուն արդիւնքով 2023թ. թուայնացուած են շարք մը համակարգեր՝ սնանկութեան, հաշտարարութեան, Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայութեան, ինչպէս նաեւ առաջին անգամ պիտի գործարկուի ամբողջութեամբ թուայնացուած քաղաքացիական դատավարութիւնը:
2023-ին Փորձագիտական Կեդրոն պետական ոչ-առեւտրային կազմակերպութեան կողմէ ձեռք բերուած է 90 մասնագիտական նոր սարքաւորում՝ փորձաքննութիւնները ճշգրիտ եւ ժամանակին իրականացնելու համար, արդիւնքով՝ միայն 2023-ին իրականացուած է 3500 փորձաքննութիւն:
Անդրադարձ կատարուած է նօտարական ոլորտին՝ նշուած է, որ արմատապէս փոխուած է նօտարներու քննութեան եւ նշանակման կարգը: Նուիրատուութեան գործարքները այսուհետ պիտի կնքուին միայն նօտարական վաւերացմամբ՝ հաշուի առնելով նաեւ այն, որ վերջին տարուայ ընթացքին գործարքի իրական նպատակը` առուվաճառքը, նուիրատուութեամբ քօղարկելու միտում կը նկատուէր, ինչի մասին կը վկայէր նուիրատուութեան գործարքներու կտրուկ աճը:
2023 թուականի Յունուար 1-էն բոլոր իրաւաբանական անձերը պարտաւոր են Պետական ռեգիստրի գործակալութիւն ներկայացնել իրական շահառուներու վերաբերեալ յայտարարագիր: 2023թ. ընթացքին ներկայացուած է 51.275 յայտարարագիր:
Կառավարութիւն ներկայացուած է Սահմանադրական բարեփոխումներու հայեցակարգի առաջին նախագիծը: Յունուարէն պիտի սկսի Խորհուրդին կողմէ վերջնական քննարկումներու փուլը:
Ոլորտային քաղհասարակութեան հետ համագործակցութեամբ եւ Freedom House-ի աջակցութեամբ մշակուած է զանգուածային լրատուամիջոցներու ինքնակարգաւորման մեխանիզմներու ներդրման եւ օրէնսդրական ճանաչման փաթեթ:
