ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
Գինեձօն տեղի ունեցաւ Սրբոց Ղեւոնդեանց Մայր տաճարում, Հինգշաբթի, 20 Ապրիլ 2023-ին, հովանաւորութեամբ Յովնան սրբազանի եւ մի շարք կազմակերպութիւնների։
Հեղինակ Պետրոս Անսըրլեանը ներկայացնում էր իր սեփական կեանքի եւ իր գերդաստանի պատմութիւնը։ Օրուայ հանդիսավարն էր փաստաբան Ռուբէն Աւշարեանը, գիրքը ներկայացնում էի ես։ «Նոր վերնատուն» կազմակերպութեան կողմից ելոյթ ունեցաւ տօքթ. Թաշճեանը։ Դաշնամուրի նուագով ելոյթ ունեցաւ Սոֆիա Սարգսեանը։ Իր խօսքը ասաց հեղինակը։ Երեկոն աւարտուեց սրբազան հօր պահպանիչով։
Կարող ենք այս վերջակէտից յետոյ չշարունակել՝ աւարտուած համարելով հաղորդագրութիւնը, կամ էլ պիտի սկսենք մանրամասնել, պատկերել երեկոյի ընթացքը, ծաւալել գրութիւնը։ Անընդունելի համարելով առաջին տարբերակը՝ շարունակում ենք։
Սոյն գրքի նախապատրաստական աշխատանքների ժամանակ երբ պատմում էի մի բարեկամի այս մասին, նա համարեայ անտարբերութեամբ ասաց. «Էհ, շատ կան ասանկ գիրքեր, Եղեռնէն վերապրածներու պատմութիւններ են, բոլորն ալ իրարու կը նմանին»։
Այժմ ցոյց տանք ա՛յս գրքի իւրայատկութիւնը։
Ընտանիքի անդամները ոչ մի գրաւոր տեղեկութիւն չէին թողել իրենց մասին։ Միակ փաստաթուղթը եղել է հայատառ թրքերէնով գրուած Աստուածաշունչը, որի էջերի վրայ նշուել են անուններ, երեխաների ծննդեան թուականներ։ Կային նաեւ չբացատրուած լուսանկարներ, որոնց ինքնութիւնը վերականգնուել է յիշողութեամբ։ Դժուար էր ճանապարհ դուրս գալ միայն բանաւոր տուեալներով. պէտք էր արձանագրել իւրաքանչիւր մանրամասնութիւն, հասցնել խօսելու մեծահասակների, ընտանիքին առնչուող անձերի հետ, որ հեղինակը կատարել էր մեծ բծախնդրութեամբ։
Գիրքը սկսւում է անգլերէն բաժնով (թարգմանիչ՝ Երուանդ Գոչունեան)։ Այնուհետեւ մեզ ներկայանում է ընտանեկան ծառի դասաւորութեան աղիւսակը անգլերէնով։ Յաջորդ բաժինը նուիրուած է գերդաստանի անդամների նկարներին՝ անգլերէն բացատրութիւններով։ Եւ վերջապէս եզրափակիչ մասում, Պետրոս Անսըրլեանի կողմից գրուած «Անսըրլեան Գերդաստան» յուշագրութիւն-փաստագրութիւնը կարդում ենք հայերէնով։
«Անսըրլեան Գերդաստան» անգլերէն եւ հայերէն գրքի հիմքում ընկած է լիբանանեան քաղաքական անկայուն ժամանակների շրջանում Պետրոս Անսրըլեանի առաքելութիւնը Պէյրութի Ամերիկեան դեսպանատան մէջ։ Մեր կարծիքով, ոչ թէ պատմութիւնից ենք գալիս դէպի Պետրոսը, այլ Պետրոսից գնում ենք դէպի պատմութիւնը՝ ցոյց տալու համար այն ենթահողը, որ ունէր Անսըրլեան գերդաստանը։
Պետրոսը՝ ընտանեկան պատմութեան բաժնում, մանրամասնօրէն նկարագրում է իր կեանքի ընթացքը. ընտանիքի աւագ որդին, մեծ հօր անունը կրող, Ժագի, Ներսէսի եւ քոյր Ազնիւի եղբայրը, ապա՝ ամուսինը Մարիանի, զաւակների ծնունդը, երկուստէք ծնողների հոգատարութիւնը, իր ուսումնառութիւնը դպրոցում, համալսարանական կրթութիւնը, աշխատանքային գործընթացը, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը, 20 տարիների հիւպատոսական պաշտօնավարութիւնը Ամերիկեան դեսպանատներում՝ Պէյրութ, Աթենք, Կահիրէ, Նիկոսիա եւ Սանաա, առեւանգումը սիրիացի զինուորների կողմից եւ ազատ արձակումը հայ բարեկամի միջոցով։ Եւ ապա՝ Ամերիկեան դեսպանատան չարաբաստիկ պայթումը 1983 թուականի Մայիսին։ Ութ վիրաբուժական գործողութիւնները արգելք չեղան Պետրոսին՝ դարձեալ շարունակելու աշխատանքը հիւպատոսարանի տարբեր բաժիններում, հիմնականում անցագրային բաժնում։ Anser Travel ճամփորդական ընկերութեան հիմնումը եւ վարումը միասնաբար Ազնիւի եւ Ներսէսի հետ եւս կարեւոր ներդրում էր Անսըրլեանների կողմից լիբանանահայ գաղութում։
Առանց շարունակուող մանրամասնութիւնների՝ Պետրոսն այժմ այստեղ է, ընդգրկուած է Արեւմտեան թեմի եկեղեցու եւ մի շարք հայկական կազմակերպութիւնների հայանպաստ աշխատանքներում։
Ընտանիքի պատմութեան բաժնից մեզ հետաքրքրեցին մի շարք երեւոյթներ, որոնք անկախ իրէն պատկանելուց, ընդհանրական էին այդ ժամանակուայ սերնդին։
Կատարւում էր լեզուափոխանակութիւն. «Մեր մեծ մայրերը կը խօսէին թրքերէն, իսկ մենք կը պատասխանէինք հայերէն»։
Քաղաքավար էր երիտասարդ սերունդը. խօսում էին միայն այն ժամանակ, երբ հարց էր տրւում իրենց, այն էլ ցածրաձայն։
Տարաբախտ հայերի զաւակների ուսում ստանալը մի ուրիշ երեւոյթ էր։ Պետրոսի հայրը ասում էր, «թէ վրէժ կը լուծէ ՝մեզ բարձրագոյն վարժարան եւ համալսարան ղրկելով»։
1700-ական թուականների սկզբում, Անսուրում ծնուած քաղաքապետին, որ որոշ կրթութիւն ունէր եւ քաղաքապետարան էր այցելում, բնակիչները անուանում էին «Անսըրլը», եւ սկսւում է այդ ազգանուան շրջանառութիւնը
Տղամարդկանց մեծամասնութիւնը պղնձագործներ էին եւ պղինձ կլայեկողներ (ղալայճի), որ շրջիկ արհեստ էր։ Պետրոսը գրում է.
«Իրենց գլուխ գործոցը կրակարաններն էին, կափարիչով, տան մէջտեղը դրուելու, մէկ մեթր բարձրութեամբ, պղնձեայ սարքով, վրան մանր փորագրութիւններով ու զարդարանքներով: Պղնձագրութիւնը գերդաստանի անդամներուն յատուկ վաճառանիշն էր»։
Եղեռնից ազատուած սերունդը գծել էր իր կեանքի ուղեւորութեան քարտէզը՝ Այնթապ, Հալէպ, Պէյրութ, Լոս Անջելես։
Անսըրլեանները մասնակցել են Այնթապի հերոսամարտի կռիւներին, ուր պատրաստում էին զինամթերքներին անհրաժեշտ մասեր։ Նրանք եղել են նաեւ զանազան քաղաքական կուսակցութիւնների անդամներ։
Բռնի տարագրութիւնը քշում է գերդաստանին Հալէպ։ Նրանք պղնձագործութեան աշխատատեղիներ են հաստատում Պղնձի շուկայում («Ղազանճը չարշը»)՝ հօրեղբայրներ, եղբայրներ ու զարմիկներ նոյն տեղում։
Սակայն արդէն երեւան էին գալիս այլ մասնագիտութիւններ գերդաստանի մէջ՝ մանկավարժներ, պետական աշխատաւորներ, ոսկերիչ, բժիշկ, ելեկտրագէտ, մեքենագէտ, նաեւ՝ մասնագէտ երաժիշտներ։
Անսըրլեանների յաջորդ տեղաշարժն էր դէպի Պէյրութ։ Պղնձագործութեան արհեստն իր զարգացումներն ունեցաւ այստեղ։
Բարգաւաճելով իրենց գործերը, ունենալով հանգիստ պայմաններ, Անսըրլեանները առիթ են ունենում նաեւ մասնակցելու մարզական ակումբների, ընկերային եւ բարեսիրական միութիւնների կեանքին։ Նոր սերունդը ստանում է բարձրագոյն կրթութիւն Լիբանանի համալսարաններում։
Սակայն Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը ընտանիքներին պարտադրեց նոր տեղաշարժերի՝ դէպի Ֆրանսիա, Յունաստան, Իտալիա, Կանադա եւ Միացեալ Նահանգներ։
Պետրոսը գրում է. «Պղնձագործութիւնը՝ ժառանգուած հինգերորդ սերունդին կողմէ, որակով արդիականացած, որ տակաւին գործոն է Անսըրլեան գերդաստանի անդամներուն կողմէ, այս անգամ Պէյրութ, միակը որ կը շարունակէ պահպանել եւ շարունակել աւանդութիւնը մեծ յարգանքով ու համբերութեամբ»:
Երբ սկսել էինք մեր գրութիւնը այս գրքի մասին, յանկարծ Դիմատետրի էջիս վրայ Երեւանից եկաւ մի պատգամ. «Կարինէ ջան, բարի օր։ Յուսամ լաւ էք, առողջ։ Տեսայ, որ հինգշաբթի Անսըրլեանների գերդաստանի մասին գիրք է ներկայացուելու։ Ինձ հետաքրքրում է մի հարց. պղնձագործ Մովսէս, Պետրոս, Նազար, Լեւոն, Պարգեւ, Յակոբ, Աւետիս Անսըրլեանները նոյն ընտանիքի՞ց են»։ Անշուշտ որ պատասխանս էր՝ «այո»։
Նկարիչ Հրազդան Թոքմաջեանը մասնագէտ է հայկական ազգային արժէքների՝ ձեռագործներ, գորգեր, հնութիւններ եւ այլն։ Նա հրատարակել է գրքեր Մարաշի, Այնթապի ասեղնագործութեան մասին, պղնձագործ Գալմէմքերեանների մասին։ Այժմ պատրաստում է Հալէպի եւ շրջակայքի պղնձագործների մասին գիրքը, որ պարունակում է 50 պղնձագործների եւ նրանց գործերի լուսանկարները (հանգուցեալ Ռուբէն Պարսումեանի արխիւից, Հալէպ) եւ… այնտեղ են բոլոր Անսըրլեանները։ Անհամբեր է ունենալու այս գիրքը՝ յաւելելու համար մանրամասնութիններ այս արհեստաւորների մասին։
Ուրեմն, չնայած Եղեռնից վերապրածների պատմութիւնները «իրարու կը նմանին», սակայն «Անսըրլեան գերդաստան»ի պատմութիւնը լոյս է սփռում մեր ազգի անկիւնադարձային շրջանների մասին՝ թէ՛ նոր, թէ՛ հին. նոր՝ Պէյրութի Ամերիկեան դեսպանատան պայթումը, ուր գտնւում էր այնտեղ աշխատող մի հայ, որ օգնել էր բազմաթիւ հայերի ստանալու համար օրինաւոր անցագրեր, հին՝ Հալէպի մէջ պղնձագործութիւնը զարգացնող արհեստաւորները, որոնց թւում էր Անսըրլեան գերդաստանը։
Այսպիսի պատումներով էլ կերտւում է մեր պատմութիւնը։
