Հաշուի առնելով Ատրպէյճանէն Նախիջեւան տարանցիկ երթուղիի հետ կապուած մարտահրաւէրները՝ կը խնդրեմ ըսէք, թէ ինչպիսի՞ն է Հայաստանի ընդհանուր քաղաքականութիւնը այս երթուղիին առնչութեամբ, ինչո՞ւ տակաւին չէ ստորագրուած եւ ի՞նչ կարմիր գիծեր գոյութիւն ունին Հայաստանի մէջ:
Պատասխանելով Իրանի պետական հեռուստաընկերութեան հարցումին, վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան ըսած է.
«Տեղեակ էք, որ մենք ձեւաւորել ենք «Խաղաղութեան Խաչմերուկ» նախագիծը, որը մեծ հաշուով մեր տարածաշրջանի բոլոր ճանապարհային կապուղիները եւ տնտեսական կապերն ապաշրջափակելու մասին է: Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ երկաթուղու վերաբացումն այս ծիրին մէջ շատ կարեւոր թեմա է: Եւ, ի հարկէ, այս առումով կարեւոր են նաեւ Ատրպէյճանից Ատրպէյճան, այսինքն՝ կամ արեւմտեան Ատրպէյճանից Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքով դէպի Նախիջեւան եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնից Ատրպէյճանի, աւելի ճիշդ՝ Նախիջեւանի տարածքով դէպի Հայաստան երկաթուղային կապի վերականգնումը։
«Կարողացա՞յ ներկայացնել՝ Ատրպէյճանից Ատրպէյճան՝ Հայաստանի տարածքով եւ Հայաստանից Հայաստան՝ Ատրպէյճանի տարածքով: Եւ մենք, բոլորովին վերջերս, շատ յստակ առաջարկութիւն ենք արել Ատրպէյճանին այս խնդիրը լուծելու համար, եւ խօսքն առաջին փուլում վերաբերում է երկաթուղային բեռնափոխադրումների իրականացմանը: Ի հարկէ, մենք կարծում ենք, որ այդ խնդիրը պէտք է լուծուի երկրների տարածքային ամբողջականութեան, իրաւազօրութեան եւ ինքնիշխանութեան յարգմամբ: Եւ այն լուծումը, որ մենք առաջարկել ենք, կարծում ենք՝ լիարժէք բաւարարում է այս պայմանին:
«Բացի դա, շատ կարեւոր է, որ ինքը բաւարարում է նաեւ լիարժէք, լիաթոք, ամբողջական բեռնափոխադրումներ իրականացնելու պայմանին, այսինքն, որ այդ բեռնափոխադրումներն իրականանան, չլինեն խոչընդոտներ եւ այլն, եւ այդպէս շարունակ։ Ի հարկէ, ինչն է այստեղ նրբութիւնը, որ այսօր Ատրպէյճանից դէպի Նախիջեւան կապ կայ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան տարածքով, եւ մենք ասում ենք նաեւ, որ ըստ էութեան, մեր պատկերացումներն այնպիսին են, որ այն պայմանները, որ Իրանի Իսլամական Հանրապետութիւնն առաջարկում է Ատրպէյճանին, նոյն պայմանները պատրաստ ենք նաեւ առաջարկել մենք, ի հարկէ՝ հաշուի առնելով առանձնայատկութիւնը, որ տուեալ դէպքում ոչ միայն Ատրպէյճանից Հայաստանի տարածքով Ատրպէյճան, այլեւ Հայաստանից Ատրպէյճանի տարածքով Նախիջեւան երկաթուղային բեռնափոխադրումների մասին է:
«Մենք պատրաստ ենք նաեւ որոշակի պարզեցումների գնալ՝ ի հարկէ, փոխադարձութեան սկզբունքով: Բայց այստեղ շատ կարեւոր է արձանագրել նաեւ, թէ ինչ տեղի կունենայ այս նախագիծն իրագործելու պարագայում։ Սա շատ դրական ազդեցութիւն կ’ունենայ նաեւ Հայաստան-Իրան յարաբերութիւնների վրայ, որովհետեւ այս առումով նշանակում է, որ ե՛ւ Ատրպէյճանը, ե՛ւ Հայաստանը կը կարողանան միմեանց տարածքներն օգտագործել միջազգային երկաթուղային բեռնափոխադրումների համար։
«Տեսէք, երբ ասում եմ, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը դէպի արեւմուտք Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան համար գուցէ ամենակարճ եւ ամենայարմար ճանապարհներից է, բայց այսօրուայ դրութեամբ մենք երկաթուղային փոխադրումներ իրականացնելու հնարաւորութիւն չունենք։ Շատ վաղուց է քննարկւում Հայաստան-Իրան երկաթուղու կառուցման հարցը, բայց մակերեւոյթի բերումով նման երկաթուղին չափազանց մեծ ներդրումներ է պահանջում եւ այսօրուայ պայմաններում դեռեւս չկայ հիմնաւորում, որ հնարաւոր բեռնափոխադրումները թէկուզ երկարաժամկէտում կը փոխհատուցեն այդ ծախսը: Բայց իմ նշած «Խաղաղութեան Խաչմերուկ» ծրագրի իրագործման պարագայում եւ մենք երկաթուղային կապի հնարաւորութիւն կ’ունենանք դէպի Պարսից ծոց, դէպի Օմանի ծոց, նաեւ Իրանի Իսլամական Հանրապետութիւնը՝ Հայաստանի տարածքով դէպի Սեւ ծով եւ ապա նաեւ դէպի արեւմուտք։
«Սա շատ կարեւոր նախագիծ է, բայց ուզում եմ ասել, որ մենք շատ աշխոյժ եւ լուրջ ենք տրամադրուած եւ ուզում ենք, որ այս նախագիծն իրականացուի, այո, այդ թւում՝ Ատրպէյճանի արեւմտեան շրջաններից Հայաստանի տարածքով դէպի Նախիջեւան եւ Հայաստանից՝ Երասխից դէպի Մեղրի, բայց միեւնոյն ժամանակ ես ուզում եմ ընդգծել միջազգային կարեւորագոյն ծիրը։ Այսօր միջազգային փոխադրման համաշխարհային ճգնաժամ կայ, որը պայմանաւորուած է այդ թւում՝ Ուքրանիայի շուրջ ստեղծուած իրավիճակով։ Եւ այսօր ահռելի մեծ ծաւալի բեռներ սպասում են հնարաւորութեան արեւմուտքից արեւելք, հիւսիսից հարաւ հոսելու համար, եւ եթէ մեր տարածաշրջանային այս ճանապարհային եւ տնտեսական հաղորդակցութիւնները բացուեն, այդ բեռնափոխադրումների ծաւալն այնքան մեծ է, որ նոյնիսկ ե՛ւ Հայաստանի, ե՛ւ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան, ե՛ւ Ատրպէյճանի, ե՛ւ Թուրքիայի տարածքով ենթակառուցուածքները չեն բաւարարի այդ ամբողջ հոսքը սպասարկելու համար: Սա նաեւ տարածաշրջանային համագործակցութեան ենթակառուցուածքային նոր նախագծերի մասին մտածելու շատ մեծ հնարաւորութիւն է տալիս»:
Որոշ երկիրներ ինչ-որ տեսակէտ յայտնած են, թէ երրորդ երկիրները այս խաչմերուկի ճանապարհները հսկեն կամ ՄԱԿ-ի կողմէ ըլլայ: Ո՞րն է Ձեր տեսակէտը, ինչպէ՞ս կը գնահատէք այդ:
Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան անդրադառնալով հարցումին ըսած է.
«Եթէ թարգմանենք քիչ առաջ իմ ասած սկզբունքները՝ ինքնիշխանութիւն, իրաւազօրութիւն, տարածքային ամբողջականութեան լիարժէք յարգում, եթէ սա այս թարգմանութեան միջոցով պատասխանենք Ձեր հարցին, պատասխանը հետեւեալն է՝ երրորդ ուժերի մասին խօսակցութիւնը ներկայութեան»:
Այսինքն՝ անոնք որպէս դիտորդներ ներկայ ըլլան այդտեղ երրորդ երկրի կողմէ:
«Եթէ թարգմանենք իմ ասածը, դա նշանակում է, որ երրորդ ուժերի մասին խօսակցութիւնն անընդունելի է Հայաստանի Հանրապետութեան համար։ Այսինքն՝ մենք նման անհրաժեշտութիւն չենք տեսնում եւ նման անհրաժեշտութիւն չկայ բնականօրէն: Աւելին ասեմ, տեսէք՝ շատ է խօսւում դրա մասին եւ որոշ շահարկումներ կան, բայց ուզում եմ նորից ընդգծել՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը երբեք ոչ գրաւոր, ոչ բանաւոր, երբեք որեւէ պարտաւորութիւն չի ստանձնել կամ բանաւոր պայմանաւորուածութիւն ձեռք չի բերել եւ չի համաձայնուել, որ կամ ճանապարհային երթուղիների տրամաբանութեամբ, կամ որեւէ այլ տրամաբանութեան մէջ մեր տարածքում մեր ինքնիշխանութիւնը, իրաւազօրութիւնը, տարածքային ամբողջականութիւնը որեւէ ձեւով սահմանափակուի։ Եթէ նոյնիսկ դրա մասին որոշ պնդումներ կան, այդ պնդումները չունեն որեւէ հիմք եւ իրականութեան հետ որեւէ աղերս չունեն»,- ընդգծած է վարչապետը:
