«Եթէ դուք հետեւում էք լրահոսին պէտք է տեսնէք Ատրպէյճանի շարունակուող յարձակողական հռետորաբանութիւնը եւ քաղաքականութիւնը, որն անընդհատ աճել է, եւ աճել է նաեւ 2020 թուականի պատերազմից առաջ, աճել է 2020 թուականի պատերազմից յետոյ, եւ ես կարծում եմ, որ այո՛, հիմա շատ մեծ է մագլցողութեան հաւանականութիւնը ե՛ւ Հայաստանի սահմանի երկայնքով, ե՛ւ ԼՂ-ի մէջ», այդ մասին Մարտ 14-ին լրագրողներուն հետ հարցուպատասխանի ժամանակ ըսաւ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան` պատասխանելով հարցին, թէ հիմա Հայաստանը կանգնա՞ծ է նոր լայնածաւալ պատերազմի եզրին` ինչպէս յայտարարած է Գերմանիոյ մէջ եւ կա՞ն արդեօք զսպող մեխանիզմներ:
Վարչապետը նշեց, որ իր եզրակացութիւնը Ատրպէյճանի աւելի ու աւելի յարձակողական դարձող հռետորաբանութենէն է, եւ ի հարկէ կան որոշակի այլ տուեալներ:
Խօսելով նաեւ զսպման մեխանիզմներուն մասին, վարչապետը ըսաւ, որ իրենք համոզուած են եւ 100 տոկոսով գիտեն, որ Հայաստանը չէ, որ կը նախաձեռնէ նախայարձակ գործողութիւններ եւ մագլցողութիւն, այս է պատճառը, որ Հայաստանը համաձայնեցաւ կամ որոշում կայացուց հրաւիրել ԵՄ դիտորդները:
«Նախորդ ասուլիսին, եթէ չեմ սխալւում, մենք այդ թեմայի շուրջ խօսելու առիթ ունեցել ենք, թէ ինչու եւ ինչպէս ծագեց այդ գաղափարը, որովհետեւ, թէ՛ 2020 թուականի պատերամից առաջ, թէ դրանից յետոյ, Ատրպէյճանը որեւէ մագլցողութիւն բացատրում էր Հայաստանի գործողութիւններով եւ մենք, ի վերջոյ հասկանալով, որ հարցեր ենք ստանում, նաեւ ԵՄ մեր գործընկերների կողմից, ասեցինք` մենք դէմ չենք, եթէ դուք դիտորդներ ուղարկէք, որպէսզի դուք մեր տեղեկատուութեան վրայ հիմնուելու անհրաժեշտութիւն չունենանք, դուք տեղից ունենաք տեղեկատուութիւն, ե՛ւ մեր, ե՛ւ Ատրպէյճանի տեղեկատուութիւնը ծանրութեթեւ անելու անհրաժեշտութիւն չունենանք:
Ի միջի այլոց ձեզ ուզում եմ տեղեկացնել, որ 2022 թուականի Հոկտեմբերին, Փրակի մէջ, նախնական պայմանաւորուածութիւնն այն էր, որ ԵՄ դիտորդներ պէտք է լինեն սահմանի երկու կողմերից, կամ շփման գծի երկու կողմերից, ե՛ւ Հայաստանի, ե՛ւ Ատրպէյճանի: Ընդ որում, Ատրպէյճանի նախագահը Ֆրանսայի նախագահի եւ ԵՄ խորհուրդի նախագահի ներկայութեամբ համաձայնուեց, բայց հետագայում հրաժարուեց այդ տարբերակից», յաւելեց վարչապետը:
Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի աւելի քան 150 քմ քառակուսին բռնագրաւուած է Ատրպէյճանի զօրքերուն կողմէ, եւ միջազգային հանրութիւնն ու Ռուսիան ոչինչ կրնան ընել այս խնդիրը լուծելու համար: Այս մասին, մամուլի ասուլիսին ընթացքին, դիմելով վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին, ըսաւ «Ա1+»-ի լրագրողը եւ փափաքեցաւ իմանալ, թէ ինչպէս պէտք է խնդիրը լուծուի:
Ի պատասխան` վարչապետը, ինչպէս արդէն ըսած էր բացման խօսքին մէջ, կրկնեց. «Այդ խնդիրների 1-քայլանի լուծում չեմ պատկերացնում: Մեր փորձը մեզ պէտք է ցոյց տա, որ պէտք չի անել «ափալ-թափալ» քայլեր, պէտք է հետեւողական, ռազմավարական մօտեցմամբ գնալ առաջ` մեր պետութեան շահերը ապահովելու եւ սպասարկելու համար»:
Վարչապետը յիշեցուց, որ ՀՀ տարածքային ամբողջականութիւնը, ինքնիշխանութիւնը եւ անկախութիւնը կարմիր գիծ է. «Բայց նաեւ մենք այդ խնդիրների ռազմավարական լուծում ենք պատկերացում` երկարաժամկէտ, խորը եւ համապարփակ»:
«Հայաստանի Հանրապետութիւնը բռնագրաւուած տարածքներ ունի 1994 թուականից ի վեր», ընդգծեց վարչապետը:
«Շատ յաճախ մեր հանրային հարթակներում, ընկերային ցանցերում որպէս ահազանգ ներկայացւում է, թէ ահա տեսէք` Հայաստանի կառավարութիւնը պատրաստւում է ինչ-որ թուղթ ստորագրել: Ես ուզում եմ ձեզ հաւաստիացնել, որ եթէ մենք ունենանք իրավիճակ, որ մնացել է 1, 2, 3 օր, որ մենք ինչ-որ թուղթ ենք ստորագրելու, դա իրականում շատ լաւ նորութիւն է, որովհետեւ դա կը նշանակի, որ բանակցային գործընթացում ունեցել ենք յառաջընթաց եւ հասել ենք արդիւնքի, որը մեր երազանքների արդիւնքը չէ, բայց որը այնուամենայնիւ արդիւնք է, որը պիտի ապահովի երկարաժամկէտ խաղաղութիւն, կայունութիւն եւ զարգացում», յայտնեց վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը` պատասխանելով «Արմենփրես»ի լրագրողի հարցումին:
Վարչապետը յիշեցուց, որ Փետրուարի կէսերուն հայկական կողմը իր հերթական արձագանգը խաղաղութեան պայմանագրի հնարաւոր նախագիծին վերաբերեալ փոխանցած է Ատրպէյճանին եւ 2-3 օր առաջ ստացած է Ատրպէյճանի արձագանգը. «Պէտք է ընդգծել, որ որոշակի յառաջընթաց մենք տեսնում ենք, բայց ինչքան տեսնում ենք յառաջընթաց, այնքան ի յայտ են գալիս էական խնդիրներ»:
Անոր խօսքով` Ատրպէյճանը կը փորձէ խաղաղութեան հնարաւոր պայմանագրի միջոցով ՀՀ-ին տարածքային պահանջներ կամ նկրտումներ ձեւակերպել, ինչ որ կարմիր գիծ է մեզի համար: «Ատրպէյճանը փորձում է նաեւ ԼՂ-ի մէջ ցեղասպանութեան մանտաթ ձեռք բերել այդ շարքին` Հայաստանի ստորագրութեամբ: Դա նոյնպէս կարմիր գիծ է մեզ համար», ընդգծեց վարչապետը:
Նիկոլ Փաշինեան նշեց, որ Ատրպէյճանը կը հետապնդէ այնպիսի գիծ, որ նոյնիսկ ստորագրուած պայմանագրի կատարման երաշխիքներու համակարգ մենք չունենանք. «Այսօր մենք ունենք գրուած, ստորագրուած, հրապարակուած փաստաթուղթ, որը չի կատարւում: Խօսքը 2020թ. Նոյեմբերի 9-ի եռակողմ յայտարարութեան մասին է»:
120 հազար բնակչութիւն ունեցող Արցախը կրնա՞յ իրաւահաւասար պայմաններու մէջ Ատրպէյճանի հետ երկխօսիլ, այն պարագային, երբ Ատրպէյճանը մտադիր է ցեղասպանութիւն իրականացնել Արցախի մէջ, ցեղասպանը կրնա՞յ երկխօսիլ ցեղասպանուողին հետ: Արդեօք սա քօղածածկոյթ է, որպէսզի ՀՀ-ն իրեն դիտորդի դերին մէջ դնէ եւ չխառնուի գործընթացներուն: Լրագրողներուն հետ հանդիպման ժամանակ իրեն ուղղուած յիշեալ հարցումին Նիկոլ Փաշինեանը այսպէս պատասխանեց․ «Ձեր նշած հարցի պատճառով է, որ մենք կարեւոր ենք համարում միջազգային մեխանիզմի գոյութիւնը: Մենք դիրքորոշումներ ենք արձանագրում եւ պայմանաւորուածութիւններ, որոնք փորձում ենք իրականացնել: Եթէ ձեր ասած տրամաբանութեամբ գնանք, նայէք Ատրպէյճանի ռազմական պիւտճէն եւ ընդհանրապէս` պիւտճէն, եւ ՀՀ-ի պիւտճէն: Նայէք Ատրպէյճանի եւ ՀՀ-ի բնակչութեան քանակին, նայէք Ատրպէյճանի եւ ՀՀ-ի արտաքին պահեստներին, Ատրպէյճանի դաշնակիցների եւ մեր դաշնակիցների յուսալիութեանը: Եթէ այդ տրամաբանութեամբ գնանք, զուտ ֆիզիքապէս, թուաբանականօրէն, Հայաստանի ներգրաւուածութիւնն էլ չի բաւարարում` լուծելու այդ անհաւասարակշռութեան հարցը: Որովհետեւ էլի մի կողմից 120 հազար, միւս կողմից` մօտ 9 միլիոնն է ստացւում (Ատրպէյճանի բնակչութեան թիւն է – Խմբ.): Դրա համար է, որ ուզում ենք միջազգային երաշխիքներ գործարկուեն»: Ըստ վարչապետին` ՀՀ-ն Լաչինի միջանցքի ապօրինի փակման հետեւանքով յառաջացած մարդասիրական ճգնաժամը միջազգային հանրութեան համար տեսանելի դարձնելու ուղիներ կը փնտռէ: Ինչ կը վերաբերէ Արցախը անկիւն մղելուն եւ մենակ թողելուն, ապա վարչապետը հարցադրում ըրաւ` ո՞վ դիմած է Արդարադատութեան Միջազգային Դատարան, որ Լաչինի միջանցքին վերաբերեալ կայացուցած է շատ կարեւոր որոշում: «Եթէ ՀՀ-ն մենակ թողնէր ԼՂ-ին, չէր դիմի Արդարադատութեան Միջազգային Ատեան», նկատեց Փաշինեան` միաժամանակ յաւելելով, որ «մենակ ձգուած» Արցախին ՀՀ պետական պիւտճէէն ֆինանսական մեծ միջոցներ յատկացուած են ԼՂ-ին:
«Խնդիրը Արցախին մենակ թողնել-չթողնելու մասին չի: Մենք Արցախը մենակ չթողնելու եւ Արցախի փոխարէն էլ խօսելու վերնագրի ներքոյ խնդիր ենք ստեղծել ե՛ւ Արցախի, ե՛ւ ՀՀ-ի համար: Սա է նրբութիւնը` ԼՂ-ին բանակցային գործընթացից դուրս թողնելու եւ այդ մենաշնորհը վերցնելու տրամաբանութիւնը: Սրանով մենք ՀՀ-ում մաքուր ներքաղաքական եւ իշխանութեան հարց ենք լուծել, ոչ մի օգուտ չենք տուել ԼՂ-ին», նկատեց Փաշինեան:
Ինչ կը վերաբերի Ռուսիոյ կողմէ Ուքրանիոյ մէջ իրականացուող ռազմական գործողութեան նկատմամբ ՀՀ-ի չէզոք դիրքորոշման հնարաւոր հետեւանքներու մասին հարցին, ապա, ըստ Փաշինեանի․ «Մեզ միայն չէզոքութեան մէջ չէ, որ մեղադրում են, մեզ մեղադրում են նաեւ ոչ չէզոքութեան մէջ: Մեր դիրքորոշումները որոշակիօրէն ստրուկտուրիզացուած են, քանի որ մենք ԵԱՏՄ անդամ ենք: Մենք ՀԱՊԿ անդամ ենք, ԱՊՀ անդամ ենք, բայց միւս կողմից մենք նաեւ ՄԱԿ-ի, ԵԽ-ի, ԵԱՀԿ-ի եւ ընդհանրապէս միջազգային հանրութեան անդամ ենք եւ չենք կարող առանձին երկրագունդի վրայ ապրել: Մենք մեր դիրքորոշումներում փորձում ենք լինել հնարաւորինս ազնիւ գործընկեր եւ դաշնակից, միջազգային հանրութեան հնարաւորինս պատասխանատու անդամ: Մեր քուէարկութիւնները, գործողութիւնները փորձում ենք տեղաւորել այս տրամաբանութեան մէջ: Դուք բոլորդ էլ հասկանում էք, որ դա գնալով աւելի ու աւելի դժուար է դառնում եւ դառնալու», նշեց Փաշինեան` յաւելելով, որ երկու կողմերէն ալ ՀՀ-ին ուղղուած քննադատութիւններ կան: Այդ քննադատութիւնները, ըստ անոր, իրականութեան որոշակի ընակլումներու հետեւանք են: «Այնպէս չի, որ այս իրավիճակը մեզ համար յարմարաւէտ է, ընդհակառակը, անյարմարաւէտ է եւ խնդիրներ է ի յայտ բերում: Այս ամէն ինչը մեզ համար շատ լուրջ սպառնալիքներ է ստեղծում եւ մենք խնդիր ունենք այդ սպառնալիքները կառավարել: Բայց նաեւ որոշակի հնարաւորութիւններ է ստեղծում», նշեց Փաշինեան:
Վերջին ժամանակներս Ատրպէյճանի մէջ սկսած են բարձրացնել Նախիջեւանի փախստականներու հարցը: Ատրպէյճանական մամուլը գրած էր, որ փասխստականներու հայ համայնքը կը պատրաստուի նամակով դիմելու ՀՀ վարչապետին, որպէսզի վերադառնան իրենց բնակութեան նախկին վայրեր: Ո՞րն է ՀՀ-ի դիրքորոշումը այս հարցով եւ ՀՀ-ն կը պատրաստուի՞ հակընդդէմ հայց ներկայացնելու` յիշեալ փախստականներու վերադարձման հարցով: Այս մասին այսօր հրաւիրուած ասուլիսին հարց տրուեցաւ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին:
«Ձեր ասածը հերթական ապացոյցն է այն բանի, որ Ատրպէյճանը տարածքային նկրտումներ ունի ՀՀ ինքնիշխան տարածքների նկատմամբ:
Եթէ շատ անկեղծ լինենք` ԼՂ հարցով բանակցային գործընթացի փակուղի մտնելը տեղի է ունեցել հէնց այդ պատճառով: Ակնյայտ է եղել, որ այ այս յարձակողական գործողութիւններից հրաժարուելու մտադրութիւն Ատրպէյճանը չունի ոչ մի պարագայում: Ձեր ասածը ՀՀ ինքիշխան տարածքի նկատմամբ ապօրինի ոտնձգութիւն է, որը հակասում է Փրակի պայմանաւորուածութիւններին», ի պատասխան` ըսաւ Նիկոլ Փաշինեան:
Անոր խօսքով` Ատրպէյճանը յարձակողական քաղաքականութեան նոր փուլ սկսած է: «Շատ յաճախ Հատրութից, Շուշիից բռնագաղթած քաղաքացիները կառավարութեան դիմաց ցոյցեր են անում, եւ, մեծ հաշուով, այդ մարդիկ ճիշդ են անում: Որովհետեւ եռակողմ յայտարարութեան դրոյթներից մէկը ասում է, որ ներքին տեղահանուածները եւ փախստականները վերադառնում են ԼՂ-ի յարակից շրջաններ` ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գլխաւոր յանձնակատարի հովանու ներքոյ: Մինչեւ այսօր Հատրութի ժողովրդին ոչ ոք չի առաջարկել վերադառնալ իրենց տները, ինչը կոպիտ խախտում է Ատրպէյճանի կողմից: Մենք այդ հարցը բարձրացրել ենք եւ շարունակելու ենք բարձրացնել: Նոյնը Շուշիից բռնի տեղահանուած հայութեան մասին պէտք է ասել: Հիմա մարդիկ, այդ թւում հայաթափուած Նախիջեւանի ներկայացուցիչները, իրենք են հարցեր բարձրացնում ՀՀ կառավարութեան առաջ: Նրանք ասում են, որ ՀՀ կառավարութիւնը խոչընդոտում է, որպէսզի իրենք իրենց իրաւունքները պաշտպանեն: Դուք գիտէք, թէ Նախիջեւանում հայկական մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման ինչ մեծ ընկերակցութիւն է իրականացուել: Ընդ որում, Նախիջեւանը հայաթափուել է դեռ 19-րդ դարից սկսած, հետեւողականօրէն, մինչեւ Սովետական Միութիւնը: Դուք գիտէք Պաքուի, Սումկայիթի, Կիրովապատի հայութիւնը տեղահանուել է: Դուք գիտէք Շահումեանի, Գեղաշէնի շրջանների հայութեան տեղահանման մասին», մանրամասնեց կառավարութեան ղեկավարը: Ան յաւելեց նաեւ, որ ՀՀ-ի կառավարութիւնը թէեւ չէ քաջալերած, բայց նաեւ չէ խոչընդոտած, որպէսզի յիշեալ` հարիւր հազարաւոր անձեր իրենց իրաւունքները հետապնդեն:
«ՀՀ-ից բռնի տեղահանման դէպքեր ընդհանրապէս չեն գրանցուել: Աւելին, մեր արխիւներում պահպանուել են փաստաթղթեր, որ ՀՀ սովետական կառավարութիւնը աստղաբաշխական թուերով փոխհատուցումներ է վճարել ատրպէյճանցիներին: Այսինքն, նրանք իրենց կամքով որոշել են գնալ, բայց կոտորածնէր չեն եղել ՀՀ-ում, մինչդեռ Պաքւում, Հատրութում, Շուշիում եղել են կոտորածներ», նշեց Փաշինեան:
Վարչապետը նկատեց նաեւ, որ վերջերս գիւղ մը այցելած էր, որուն բնակիչներուն ճնշող մասը փախստականներ էին Ատրպէյճանէն, որոնք բռնի տեղահանուած են եւ ինչ այդ պահին հասցուցած են, այդ բերած են իրենց հետ Հայաստան: «Սա այն դէպքերից է, որ պէտք է ասել` «սելը ճռռալու փոխարէն սելուորն է ճռռում», նկատեց ան:
Վարչապետին խօսքով` բոլոր յիշեալ եւ Ատրպէյճանի այլ տեղանքներէն բռնի տեղահանուած հայերը իրենց իրաւունքները հետապնդելու եւ փոխհատուցում պահանջելու լիարժէք իրաւունք ունին եւ կը կարծէ, որ պիտի օգտուին զանոնք պաշտպանելու պատեհութենէն:
