ՅԱՐՈՒԹ ՏԷՐ ԴԱՒԻԹԵԱՆ
Անցնող երկու շաբաթներու ընթացքին Ամերիկայի տարածքին տեղի ունեցող ցեղապաշտութեան (racism) եւ խտրականութեան (discrimination) դէմ բողոքի բազմաթիւ ցոյցերը տարբեր մակարդակի ազդեցութիւններ ունեցան ժողովուրդի տարբեր խաւերուն վրայ: Բնականաբար հայերս ալ անմասն չէինք կրնար մնալ ու մեր համայնքի մէջ ալ միանշանակ չընկալուեցան անոնք: Բայց մեզմէ քանի՞ներ արդեօք մտաբերեցին այն վերաբերմունքը, որ 1890-ական թուականներէն սկսեալ Ամերիկա ժամանած առաջին հայերը ստացան, իրենցմէ առաջ այստեղ հաստատուած տեղացիներուն կողմէ: Ի՞նչ պիտի ըլլար մեր հակազդեցութիւնը այսօր, եթէ մեր սերունդն ալ ենթարկուէր նոյնպիսի վերաբերմունքի: Ի՞նչի եւ ո՞րոնց կը պարտինք տարիներու վրայ երկարող այս վերաբերմունքի վերափոխումը: Հարցումներ, որոնց պատասխաններու որոնման համար կ’արժէ միտք աշխատցնել եւ ըստ այնմ վերարժեւորել մեր մօտեցումները: Հարցումներ, որոնք մեզ պէտք է տանին դէպի մեր անցեալը եւ այդ լոյսի տակ դիտել եւ արժեւորել ներկան:
Դարեր շարունակ մեր ժողովուրդը այդ երկու չարիքներուն զոհ դարձած է եւ կրած անոնց ահաւոր հետեւանքները: Այդ չարչարանքներուն կուտակումն էր, որ մեզ մերթ ընդ մերթ մղած էր փրկիչներ որոնելու դուրսէն, Իսրայէլ Օրիի եւ Յովսէփ Էմինի օրինակներով: Այդ չարչարանքներուն կուտակումն էր, որ մեզ մերթ ընդ մերթ մղած էր ապստամբելու այդ անարդարութեանց դէմ Զէյթունի եւ Սասունի օրինակներով: Այդ չարչարանքներուն կուտակումն էր, որ մղած էր Փարամազի նման գաղափարապաշտներ, ներսէն բարեփոխելու փորձեր կատարելու: 1898-ին իր առաջին դատավարութեան ընթացքին, ան կը յայտարարէր. «Մեր ցանկութիւնն է, պարտքն է ստեղծել ինքնավար Հայաստան մը սոցիալիստական վարչակարգով, ուր բնակուողները, առանց ցեղի եւ դավանանքի խտրութեան, ապրին սիրով, եղբայրաբար, ազատ քաղաքական եւ տնտեսական ճնշումներից»:
Քաջ գիտակցելով, որ այս չարիքները ի գործ կը դրուին խաւի մը կողմէ, որ իր առանձնաշնորհումները տարածելու եւ պարտադրելու համար բաժանարար գիծեր կը ստեղծէ, 1909-ին Տիարպեքիրի Արղանամադեն գաւառի մէջ կայացած հրապարակային ժողովի մը ընթացքին ան կը յայտարարէր. «Հայ, թուրք, քուրդ եւ այլ աշխատաւորները իրենց շահերուն եւ ընդհանուրի շահերուն համար պէտք է համերաշխ ապրին իրարու հետ, որովհետեւ բոլորիդ ալ շահերը նոյնն են, միմիանց շղթայուած: Մէկիդ վնասը միւսին վնասն է, իսկ շահը՝ միւսին շահը: Թոյլ մի տաք, որ ձեր միջեւ ատելութիւն սերմանեն ուրիշներ, բաժնեն ձեզ իրարմէ՝ իրենց տիրապետութիւնը յաւերժացնելու համար»:
Այդ բաժանարար գիծերը վերացնելու համար, 1910-ին Խարբերդի մէջ, հրապարակային դասախօսութեան մը ընթացքին ան կը պատգամէր. «մարդիկ, առանց գոյնի, դավանանքի եւ ազգային խտրականութեան, եղբայրներ են, զիրար շահագործելու իրաւունք չունին. մէկ խօսք՝ մէկը ամէնքի, ամէնքը մէկի համար սկզբունքն է շիտակը, արդարը եւ աստուածայինը»:
Աւելի քան հարիւրամեակ մը անցած է Փարամազի պատգամած գաղափարներէն եւ շնորհիւ իր նմաններուն անձնազոհ նուիրման, մենք այսօր աւելի բարեկեցիկ պայմաններ կը վայելենք: Որքան շատ տարածուին եւ գործադրութեան դրուին այդ գաղափարները, այնքան աւելի մօտեցած կ’ըլլանք անոնց տեսիլքի իրականացման, աշխարհի որ տարածքին վրայ ալ գտնուինք:
Ուրեմն եկէք, Փարամազի եւ իր 19 ընկերներուն նահատակութեան 105-ամեակին առթիւ, ուխտենք շարունակել անոնց սկսած գործը, ձայնակցելով այդ գործի իրականցման համար պայքարի առաջին գծի վրայ գտնուող Թուրքիոյ Խորհրդարանի անդամ Կարօ Փայլանին. «Փարամազն ու իր 19-ը ընկերները 15 Յունիս 1915-ին երբ կախաղան կը հանուէին Պէյազիթի հրապարակին վրայ, իրենց վերջին խօսքը եղաւ հետեւեալը. «Դուք կարող էք կախել միայն մեր մարմինները, իսկ մեր գաղափարը՝ ոչ»: Կը շարունակուի Քսաններու՝ հաւասարութեան եւ ազատութեան համար մղած պայքարը… Յարգանքով կը խոնարհիմ իրենց վառ յիշատակին առջեւ»:
