Գերմանացի պատմաբան, յայտնի ցեղասպանագէտ, թրքական արխիւները առաւելագոյնս հետազօտողներէն Հիլմար Կաիզերի խօսքով՝ Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ քննարկումները արդէն տեղի կ’ունենան քաղաքական եւ ոչ թէ գիտական շրջանակներու մէջ:
Ան լրագրողներու հետ հանդիպման նշած է, որ 2009 թուականէն այս թեմայով գիտական քննարկումները իրենց վերջնակէտին հասած են:
«Ներկայիս մեզ հասանելի օսմանեան փաստաթղթերէն պարզ կը դառնայ, որ մէկ միլիոն 400 հազար մարդ Թուրքիոյ մէջ բնաջնջուած է»,- ըսած է ան՝ փաստելով՝ կատարուածը Թուրքիոյ մէջ ապրող հայերու «տոտալ ոչնչացում է», սպանդ:
Հիլմար Կաիզերը նշած է, որ ուսումնասիրած է տարբեր երկրներու արխիւները, ինչպէս նաեւ՝ Թուրքիոյ: «Ես 2014 թուականին Թուրքիոյ ներքին գործերու հրաման մը հրապարակեցի, որ կը վերաբերէր հայերու ոչնչացման: Թրքական տեղեկագրերը, նաեւ գերմանականը, նաեւ անգլիական, նաեւ հայկականը կը փաստեն հայերու բնաջնջման մասին: Տարբեր արխիւները ոչ թէ պատմութեան մը մասին տարբեր բաներ կը ներկայացնեն, այլ կը ներկայացնեն այն՝ ինչ եղած է»,- ըսած է ան:
Պատմաբանը նաեւ նկատեց, որ հայ գիտնականները թրքական արխիւներով չեն հետաքրքրուած: «Ներկայիս Հայոց ցեղասպանութեան թեման ուսումնասիրող թուրք դոկտորանտներու, գիտնականներու թիւը աւելի մեծ է, քան հայ գիտնականներու եւ դոկտորանտներու թիւը: Պոլսոյ մէջ աւելի շատ միջոցառումներ կը կազմակերպուին, որոնք կը հաստատեն Հայոց ցեղասպանութեան մասին, քան Երեւանի մէջ: Պոլսոյ մէջ աւելի շատ միջոցառումներ կը կազմակերպուին, քան Երեւանի մէջ»,- ըսած է ան՝ նկատելով, որ Պոլսոյ մէջ միջոցառումները տեղի հայերը կը կազմակերպեն:
Հիլմար Կաիզերի գնահատմամբ՝ Երեւանի մէջ Հայոց ցեղասպանութեան ուսումնասիրման ուղղութեամբ կը կատարուի շատ լաւ աշխատանք, բայց շատ փոքր ծաւալով կ’ըլլայ: Ան յոյս յայտնեց, որ թաւշեայ յեղափոխութենէն յետոյ այս հարցի հանդէպ Հայաստանի մէջ վերաբերմունք կը փոխուի:
Ցեղասպանագէտը կոչ ըրած է, որ հայերը ուսումնասիրութիւնները թարգմանեն առաջին հերթին թրքերէն, յետոյ նաեւ անգլերէն: «Այս պարագային կը կարողանաք թրքական հասարակութիւնը ուղղորդել սեփական պատմութիւնը ուսումնասիրելուն»,- ըսած է ան՝ նկատելով, որ այդ պարագային հնարաւոր կ’ըլլայ թրքական ժխտողականութեան դէմ պայքարիլ:
Հիլմար Կաիզերը նաեւ նշած է, որ շատ լաւ կ’ըլլար, որ հայաստանեան ուսումնասիրողները իրենց ուշադրութեան տակ պահէին թրքական արխիւները, որոնք բաց են:
«Ես կը կարծեմ, որ լաւ չէ, որ Հայաստանի մէջ չկայ թրքական գրականութեան հաւաքման կեդրոն, ուր այդ ուսումնասիրութիւնները կը հաւաքուին եւ կ’ուսումնասիրեն: Ինչպէ՞ս կարելի է ցեղասպանութեան ժխտման դէմ գործել, երբ այդ երկրի մէջ այդ մասին գրականութիւնը հաւաքուած չէ»,- ըսած է ան՝ նշելով, որ հայկական կողմը շատ ընելիքներ ունի, որ ժխտողականութեան դէմ պայքարը արդիւնաւէտ դառնայ:
